In de film Commission (2011), een recente aankoop van het Stedelijk Museum en daar in een speciale zaal te zien, opent Van Lieshout een winkel in het Rotterdamse winkelcentrum Zuidplein. Zuidplein werd in 1962 gebouwd op een wasteland, ingeklemd tussen metro en snelweg. Destijds gold overdekt winkelen als een revolutionair concept en Zuidplein werd gelanceerd als het toonbeeld van grootstedelijke harmonie. Een halve eeuw later blinkt het winkelcentrum vooral uit in veiligheid. In 2003 werden er 53 vaste camera’s geïnstalleerd en elf camera’s met een zoomfunctie, volgmogelijkheden en infrarooddetectoren, zo vermeldt de website. In 2005 werd hier automatische gezichtsherkenning op het winkelende publiek getest. In 2007 volgden 27 bestuurbare camera’s rond het Zuidplein. Samenscholen is hier verboden. Vandaag worden jongeren bij de ingang vanaf metrostation Zuidplein geweerd met hoogfrequente tonen, alleen hoorbaar voor een bepaalde leeftijds­categorie. Op weinig plekken botsen architectuur en mensen zo frontaal op elkaar als in een overdekt winkelcentrum en op uitnodiging van Sculpture International Rotterdam bracht Erik van Lieshout (1968) deze dynamiek van het moderne winkelen in beeld. Iedere ochtend schuiven de winkelpuien piepend omhoog, langzaam de benen onthullend van de winkelmeisjes die er al achter staan te wachten. De kunstenaar struint wat rond met zijn camera, maar de veiligheid waar Zuidplein prat op gaat, kent een keerzijde. Filmen is verboden, overal wordt hij weggestuurd. De winkeliers zijn stug. De toilet­juffrouw, voor wie Zuidplein, zoals Van Lieshout vaststelt, haar huiskamer is, denkt met weemoed terug aan vroeger. De enige manier om hier echt aanwezig te zijn, is door zelf een winkel te openen. Van Lieshout huurt voor vijfduizend euro per maand een winkelpand annex film­studio waar hij een assortiment troep in uitstalt. Een scheve stellage fungeert als een waterval van schroeven, kabels en strengen knoflook. Aan de muren hangt hij posters van Pim Fortuyn, Ahmed Aboutaleb en Rem Koolhaas, om de tongen van zijn klanten wat los te maken. ‘Echte luxe is niets kopen’, prijkt in grote letters boven de deur. Van Lieshout duikt midden in het bureaucratische bolwerk van regels en moordende concurrentie. Het levert hem een volstrekt eigen dynamiek op, en vrijheid. Rotterdammers wandelen zijn winkel in en uit en spuien openlijk hun meningen over veiligheid, politiek, consumeren en echte luxe. ‘De koning is klant’, mompelt een man die verbouwereerd naar de voorjaarscollectie puinhoop staart. Winkeliers informeren of Van Lieshout wel lid is van de winkeliersvereniging. Met Commission weet Van Lieshout de machteloosheid van de bewoners om hun Rotterdam naar wens in te richten raak te portretteren. Tegelijkertijd brengt hij de grenzen van de kunstenaar om de stad in een kunstwerk te grijpen aan. Want waar bevindt de hedendaagse stad zich nu eigenlijk? In de stenen van de gebouwen, onder de grond, in alles wat niet mag, in de bewoners zelf? Lang na Een fotograaf filmt Amsterdam heeft Rotterdam nu een goedgelijkend stadsportret. Artificial Amsterdam, t/m 30 oktober, De Appel, Prins Hendrikkade 142, deappel.nl. Erik van Lieshout,Commission, t/m 22 september, Stedelijk Museum Amsterdam, stedelijk.nl

• Trefwoorden
  installatie, Stedelijk Museum Amsterdam [Tentoonstellingen], video, monografie, beeld- en/of geluidsdrager
• Geografisch trefwoord
  Nederland (NL)
• Persoonstrefwoord
  Erik van Lieshout